En eski medeniyetlerden itibaren bizimle olan para kavramı büyük bir dönüşüm içerisinde. Çocukken aldığımız harçlıktan beri tanıdığımız, elimizde tuttuğumuz paranın yerini mobil uygulamalar, bitcoin ve türevi alternatifler alıyor. Bu işin sonu nereye varacak diye merak ediyorsanız, cevaplar ödeme sistemleri konusunda tanınmış bir uzman olan David Birch’ün BKM ve Fintech Istanbul katkılarıyla basılan “Before Babylon, Beyond Bitcoin” kitabında.

David, 90’lı yılların sonlarında ortaya çıkan Mondex para kartları, Kenya’daki M-Pesa mobil ödeme sistemi gibi projelerde edindiği engin deneyimi ve mizahi üslubuyla paranın ve para teknolojisinin tarihçesini anlatıyor, daha da önemlisi geleceğe yönelik öngörülerde bulunuyor.

Kolay okunan bir kitap, ama vaktim yok derseniz ben anladığımı paylaşayım. David Birch, paranın mevcut halinin son birkaç yüzyıla ait bir yapı olduğunu anlatıyor. Para, tarih boyunca insan toplumunun evrimine paralel olarak gelişmiş. Tarımla uğraşan bir köyde ticaret ve borç ilişkilerini yürütebilmek için insan hafızası yeterliyken, kabile, şehir, devlet, imparatorluk gelişim çizgisini destekleyebilmek için yeni para teknolojileri ve kavramları icat edilmiş. David Birch, mevcut düzenimizin endüstri devriminin hemen sonrasından miras kaldığının, dolayısıyla da eskidiğinin altını çiziyor. Uluslararası ticareti kolaylaştıran Altın Standardı, merkez bankaları, çekler, akreditifler, günlük ticaret için madeni para ve banknotlar bu dönemin ürünü.

20. yüzyılda sistemde önemli değişimler gerçekleşiyor: Altın Standardı yerini ulusal “fiat” paralara bırakıyor, para artık ellerde değil, bilgisayarların içindeki bitlerde var oluyor. David Birch, teknolojideki tüm gelişime rağmen kafalarımızdaki para paradigmasının (kelime oyunu kasti değil :)) geçen yüzyılda kaldığını, hatta 1871-1971 arasında geçerli olan Altın Standardı dönemine ait olduğunu söylüyor ve koşulların yepyeni bir düzenin kurulması için uygun olduğunun altını çiziyor.

Bu yeni düzen, naktin yerini kartların ya da mobil cüzdanların almasıyla sınırlı değil. Evet, toplumsal maliyeti çok yüksek olan nakit kullanımının yaygınlığı gittikçe azalacak ve nakit işlevini zaman içerisinde yitirecek. Ancak asıl heyecan verici beklentiler başka.

Öncelikle, devletlerin münhasırlığındaki az sayıda para birimi ile sınırlı olduğumuz fikrini terk etmemiz gerekecek. Geçmişteki para teknolojileri büyük bir insan topluluğunda var olabilecek para çeşitliliğini sınırlıyordu, çünkü her aklına esen bir para çıkartsa, bunun güvenilirliği, başka paralarla değiş tokuşu, yönetilemeyecek kadar zor sorunlar ortaya çıkaracaktı. Ceplerimizdeki akıllı telefonlar bu kısıtları kökten değiştirdi. Artık, ister coğrafi, ister ilgi alanı bazlı olsun, her topluluğun kendi parasını yaratabilmesi mümkün. Mobil cüzdanlarda yüzlerce, binlerce para birimi yer alabilir, gerektiğinde kullanılabilir veya dönüştürülebilir. İlk başta tuhaf geliyor, ama havayolu millerini veya sadakat puanlarını düşünürseniz, bu yola zaten girmiş olduğumuzu anlayacaksınız. Şirketlerin hisselerini bir para birimi olarak pazarladığı ICO’ların  (Initial Coin Offering) 2017 yılında patlaması da Birch’ün öngörüsünü doğru çıkmakta olduğunun işareti.

Akıllı telefonumuzun bizi yormadan hesaplayacağı, ödeme yapacağı, dönüştüreceği sınırsız sayıda para birimi, bugün pek hayal edemediğimiz başka bir özelliğe de sahip olacak: Bazı blockchain uygulamalarında görmeye başladığımız gibi kendi iş kurallarını ve iş akışını da içerecek. Örneğin para – para uygulaması demek belki daha doğru – bir sözleşmeye ait ödemenin hangi koşullar altında yapılacağını bilecek ve koşul geçekleştiğinde ödeme kendiliğinden gerçekleşecek.

David Birch’ün kitabının alt başlığı, “Anladığımızı düşündüğümüz para’dan, bizi anlayan para’ya.” Pek çoğumuzun nasıl çalıştığını hiçbir zaman durup düşünmediğimiz, tam olarak da anlamadığımız mevcut para sistemi yakın gelecekte bambaşka bir hal alacak, akıllı telefonlarımızda yaşayan ve hayatımızı kolaylaştıran, bugünkünden çok daha verimli yepyeni bir düzen ortaya çıkacak.